Het Verleden en de Sporen van een Oude Gemeenschap
De historische stad Erfurt, de hoofdstad van de Duitse deelstaat Thüringen, staat bekend om zijn bijzondere bezienswaardigheden, denk bijvoorbeeld aan de middeleeuwse Krämerbrücke, de imposante kathedraal, Erfurts Altstadt met haar geplaveide straten en historische architectuur en een diepgaand cultureel erfgoed. Maar onder het glanzende oppervlak van deze oude stad schuilt een fascinerend en vaak over het hoofd gezien aspect van Erfurt’s geschiedenis: het joodse erfgoed.
De oude synagoge, west facade © Stadtverwaltung Erfurt/Vitalik Gürtler
De joodse gemeenschap in Erfurt is al eeuwen oud. De geschiedenis gaat terug tot de middeleeuwen. De vroegst bekende vermelding van joden in de stad dateert uit de 10e eeuw, en in de daaropvolgende eeuwen groeide de joodse bevolking gestaag. Zo werd Erfurt in de 12e eeuw een belangrijk centrum van joodse cultuur en wetenschap. De joden in Erfurt waren actief betrokken bij handel en ambachtelijke beroepen, en hun aanwezigheid had aanzienlijke invloed op de economie en het culturele leven van de stad. Desondanks hun bijdragen aan de samenleving, werden de joden in Erfurt, net als elders in Europa, geconfronteerd met perioden van vervolging en discriminatie.
Een van de meest tragische gebeurtenissen in de geschiedenis van de joodse gemeenschap van Erfurt was de Erfurter Bloedwandel van 1349. In dit donkere hoofdstuk werden honderden joden beschuldigd van het vergiftigen van bronnen tijdens de pestepidemie en werden ze wreed vermoord. Ondanks deze schrikkelijke gebeurtenissen wist de joodse gemeenschap van Erfurt zich te herstellen. In de late middeleeuwen en de vroegmoderne periode bloeide de joodse gemeenschap op cultureel en intellectueel gebied. Erfurt werd een centrum van joods leren, en de stad trok geleerden en rabbijnen uit verschillende delen van Europa aan. Het is tijdens deze periode dat de beroemde Erfurter Diamantsnijdersschool werd opgericht door Rabbi Eleazar ben Judah. Zo werd de Diamantsnijdersschool een toonaangevend centrum voor joods leren en de studie van de Talmud. Haar invloed reikte ver en wijd, en het werk dat daar werd gedaan, blijft een belangrijk deel van het joodse intellectuele erfgoed tot op de dag van vandaag. Een van de meest opvallende aspecten van het joodse erfgoed in Erfurt is de fysieke aanwezigheid van de oude joodse wijk. Deze wijk, die zich in het hart van de stad bevindt, is een levendige getuige van het verleden. Smalle straatjes, vakwerkhuizen en historische synagogen wekken de sfeer van vroegere tijden tot leven. En een van de meest indrukwekkende overblijfselen is de Alte Synagoge, de oudste nog bestaande synagoge van Europa, die dateert uit de 11e eeuw. Deze synagoge is een belangrijk architectonisch en historisch juweel en dient tegenwoordig als een museum dat het verhaal van de joodse gemeenschap in Erfurt vertelt.
Mazal-Tov vlaggen voor het Erfurter stadhuis © Steve Bauerschmidt
Het intellectuele leven van Erfurt was sterk beïnvloed door de joodse gemeenschap. Rabbi Eleazar ben Judah, een eminente rabbijn en geleerde, was een centrale figuur in dit culturele panorama. Zijn werk in de Diamantsnijdersschool en zijn publicaties hebben de joodse studies aanzienlijk bevorderd. Daarnaast waren er tal van andere joodse geleerden in Erfurt die bijdroegen aan de bloeiende intellectuele atmosfeer. Hun geschriften en ideeën hadden invloed op de bredere Europese intellectuele geschiedenis en vormden een brug tussen joodse en niet-joodse culturen.
Tegenwoordig worden de overblijfselen van het joodse Erfurt met zorg bewaard en onderhouden. Naast de Alte Synagoge kunnen bezoekers ook de Kleine Synagoge en de Middeleeuwse Mikwe (ritueel bad) verkennen. Deze historische locaties bieden inzicht in het dagelijkse leven van de joodse gemeenschap in Erfurt en benadrukken de rijkdom van hun erfgoed.
Erfurt heeft ook veel joodse festivals, evenementen en tentoonstellingen die gewijd zijn aan het joodse erfgoed, zoals het Erfurter Laternenfest, waarbij de oude joodse wijk wordt verlicht met lantaarns en kaarsen om de herinnering aan de gemeenschap levend te houden.
Verheugde gezichten van de Oberbürgermeister, de heer Andreas Bausewein (l) en de voorzitter van de Jüdischen Landesgemeinde Thüringen, de heer Prof. Dr. Reinhard Schramm, tijdens de bekendmaking van het positieve besluit van het UNESCO Werelderfgoedcomité © Steve Bauerschmidt
Het behoud van het joodse erfgoed in Erfurt is van groot belang voor de stad en de wereld. Educatie en bewustwording spelen hierbij een cruciale rol. Lokale initiatieven, scholen en musea werken samen om de kennis van de joodse geschiedenis en cultuur te bevorderen, vooral onder jongere generaties.
Het is belangrijk om te beseffen dat het joodse erfgoed in Erfurt niet alleen een verleden heeft, maar ook een toekomst. Het blijft een levendige bron van inspiratie en betekenis, en het is aan ons allen om het te koesteren en door te geven aan de volgende generaties.